W orzecznictwie od lat niejednolicie
przedstawia się kwestia ustalenia w postępowaniu działowym pomiędzy byłymi
małżonkami wartości dzielonej nieruchomości, wchodzącej dotychczas do majątku
wspólnego byłych małżonków, w przypadku obciążenia jej hipoteką.
Zgodnie z jednym poglądem, przy określeniu
wartości majątku wspólnego byłych małżonków przeznaczonego do podziału, bierze
się pod uwagę zarówno aktywa jak wartość obciążeń rzeczowych na tych aktywach,
np. hipotek. Argumentem przemawiającym za tym zapatrywaniem jest oderwanie
odpowiedzialności prawnorzeczowej od zobowiązaniowej byłych małżonków w
przypadku przysądzenia nieruchomości jednemu z nich i konieczność ochrony
małżonka, który, z uwagi na przysądzenie jemu nieruchomości, będzie ponosił
odpowiedzialność rzeczową za zobowiązanie zaciągnięte wspólnie przez małżonków
w trakcie trwania związku małżeńskiego.
Drugi z poglądów zakłada, aby majątek
wspólny małżonków podlegający podziałowi obejmował jedynie czystą wartość tego
majątku, a zatem bez ciążących na nich ograniczonych prawach rzeczowych.
Argumentem przemawiającym za drugim poglądem jest pozycja prawna wierzyciela,
która nie ulega zmianie ze względu na podział tego majątku. Oznacza to, że
małżonek, który po rozwodzie nie otrzyma nieruchomości, na zakup której
małżonkowie wspólnie zaciągnęli kredyt hipoteczny, nadal będzie zobowiązany do
jego spłaty, choć jego odpowiedzialność będzie miała już tylko charakter
zobowiązaniowy.
Na tym tle rodzi się problem rozliczeń
pomiędzy byłymi małżonkami, gdy po podziale nieruchomości wspólnej nastąpi spłata
wierzytelności hipotecznej zabezpieczonej na tej nieruchomości.
W związku z powyższym Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego zwróciła się do tego Sądu z zagadnieniami prawnymi:
1. Czy
dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas
wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu i wartości majątku
wspólnego (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art 684 k.p.c.), sąd określa wartość
nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi przy uwzględnieniu
jej obciążenia hipotecznego?
2. Czy art.
618 § 3 k.p.c. stoi na przeszkodzie dochodzeniu między byłymi współmałżonkami
roszczeń o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie, spłaconego
przez jednego z małżonków po zniesieniu wspólności?
Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 27
lutego 2019 r., III CZP 30/18, przesądził,
iż artykuł 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza
dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania
zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu
się postanowienia o podziale majątku wspólnego. Sąd Najwyższy odmówił
podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Po sporządzeniu przez Sąd Najwyższy
uzasadnienia przedmiotowej uchwały przedstawimy Państwu szerzej w kolejnym
wpisie stanowisko Sądu w zakresie pierwszego zagadnienia prawnego skierowanego
do Sądu.