W orzecznictwie od lat niejednolicie przedstawia się kwestia ustalenia w postępowaniu działowym pomiędzy byłymi małżonkami wartości dzielonej nieruchomości, wchodzącej dotychczas do majątku wspólnego byłych małżonków, w przypadku obciążenia jej hipoteką.
Zgodnie z jednym poglądem, przy określeniu wartości majątku wspólnego byłych małżonków przeznaczonego do podziału, bierze się pod uwagę zarówno aktywa jak wartość obciążeń rzeczowych na tych aktywach, np. hipotek. Argumentem przemawiającym za tym zapatrywaniem jest oderwanie odpowiedzialności prawnorzeczowej od zobowiązaniowej byłych małżonków w przypadku przysądzenia nieruchomości jednemu z nich i konieczność ochrony małżonka, który, z uwagi na przysądzenie jemu nieruchomości, będzie ponosił odpowiedzialność rzeczową za zobowiązanie zaciągnięte wspólnie przez małżonków w trakcie trwania związku małżeńskiego.
Drugi z poglądów zakłada, aby majątek wspólny małżonków podlegający podziałowi obejmował jedynie czystą wartość tego majątku, a zatem bez ciążących na nich ograniczonych prawach rzeczowych. Argumentem przemawiającym za drugim poglądem jest pozycja prawna wierzyciela, która nie ulega zmianie ze względu na podział tego majątku. Oznacza to, że małżonek, który po rozwodzie nie otrzyma nieruchomości, na zakup której małżonkowie wspólnie zaciągnęli kredyt hipoteczny, nadal będzie zobowiązany do jego spłaty, choć jego odpowiedzialność będzie miała już tylko charakter zobowiązaniowy.
Na tym tle rodzi się problem rozliczeń pomiędzy byłymi małżonkami, gdy po podziale nieruchomości wspólnej nastąpi spłata wierzytelności hipotecznej zabezpieczonej na tej nieruchomości.
W związku z powyższym Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwróciła się do tego Sądu z zagadnieniami prawnymi:
1. Czy dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu i wartości majątku wspólnego (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art 684 k.p.c.), sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?
2. Czy art. 618 § 3 k.p.c. stoi na przeszkodzie dochodzeniu między byłymi współmałżonkami roszczeń o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie, spłaconego przez jednego z małżonków po zniesieniu wspólności?
Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 27 lutego 2019 r., III CZP 30/18, przesądził, iż artykuł 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego. Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Po sporządzeniu przez Sąd Najwyższy uzasadnienia przedmiotowej uchwały przedstawimy Państwu szerzej w kolejnym wpisie stanowisko Sądu w zakresie pierwszego zagadnienia prawnego skierowanego do Sądu.