Autor: Katarzyna Bor

Z dniem 1 stycznia 2019 r. weszła w życie nowa ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych. Zgodnie z przepisami przejściowymi do postępowań egzekucyjnych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Jednakże nawet do tych postępowań, przepisy art. 29 i art. 30 nowej ustawy stosuje się od dnia jej wejścia w życie. Przepisy te wprowadzają nowe opłaty dla wierzycieli, na przykład w razie złożenia przez wierzyciela wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego albo oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania we wniosku o wszczęcie egzekucji osoby niebędącej dłużnikiem.

Na tle tej regulacji pojawił się problem czy w sytuacji złożenia wniosku o umorzenie postępowania przez wierzyciela i wydaniu przez komornika sądowego postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego po dniu 31 grudnia 2018 r. znajdzie zastosowanie przepis art. 29 ustawy o kosztach komorniczych, czyli czy wierzyciel może być obciążony opłatą stosunkową w wysokości 5% wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania.

Uchwałą z dnia 27 lutego 2020 r., (III CZP 62/19) Sąd Najwyższy przesądził, że artykuł 29 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych nie znajduje zastosowania, jeżeli wierzyciel złożył wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego przed dniem wejścia w życie tej ustawy. Nawet zatem jeżeli umorzenie postępowania przez komornika nastąpiło już po wejściu w życie nowej ustawy o kosztach komorniczych, jeżeli wniosek wierzyciel złożył przed dniem 1 stycznia 2019 r, nie można go obciążyć opłatami stosunkowymi.

Zgodnie z art. 124 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe, z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

Przepis ten niewątpliwie dotyczy przedsiębiorców – osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Powstała wątpliwość czy w przypadku upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, do których upadłości stosuje się przepisy o odrębnych postępowaniach upadłościowych, tj. art. 491¹ – 491²³, ma zastosowanie art. 124 ust. 1.

Przedmiotowe zagadnienie rozstrzygnął Sąd Najwyższy uchwałą składu 7 sędziów z dnia 16 grudnia 2019 r., wskazując, iż z dniem ogłoszenia upadłości małżonka, nieprowadzącego działalności gospodarczej (art. 491¹ i nast. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 498 ze zm.), pozostającego w ustroju wspólności majątkowej, między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny, którego podział nie jest dopuszczalny, wchodzi do masy upadłości.

W postępowaniu o ogłoszenie upadłości zażalenie przysługuje na postanowienie sądu kończące postępowanie oraz w przypadkach określonych w ustawie.

Przepisy dopuszczają zabezpieczenie majątku dłużnika w toku postępowania o ogłoszenie upadłości przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, którego zgoda jest wymagana, pod rygorem nieważności, dla dokonania przez dłużnika czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Ustawa nie wskazuje jednak wprost, czy na takie postawienie o ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego przysługuje zażalenie.

Przedmiotowe zagadnienie prawne było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 11 kwietnia 2019 r., II CZP 108/18, Sąd Najwyższy stwierdził, iż na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie. Powołał się przy tym na art. 37 prawa upadłościowego, zgodnie z którym, w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania zabezpieczającego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym. Z kolei zgodnie z art. 741 Kodeksu postępowania cywilnego, na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie.

W orzecznictwie od lat niejednolicie przedstawia się kwestia ustalenia w postępowaniu działowym pomiędzy byłymi małżonkami wartości dzielonej nieruchomości, wchodzącej dotychczas do majątku wspólnego byłych małżonków, w przypadku obciążenia jej hipoteką.

Zgodnie z jednym poglądem, przy określeniu wartości majątku wspólnego byłych małżonków przeznaczonego do podziału, bierze się pod uwagę zarówno aktywa jak wartość obciążeń rzeczowych na tych aktywach, np. hipotek. Argumentem przemawiającym za tym zapatrywaniem jest oderwanie odpowiedzialności prawnorzeczowej od zobowiązaniowej byłych małżonków w przypadku przysądzenia nieruchomości jednemu z nich i konieczność ochrony małżonka, który, z uwagi na przysądzenie jemu nieruchomości, będzie ponosił odpowiedzialność rzeczową za zobowiązanie zaciągnięte wspólnie przez małżonków w trakcie trwania związku małżeńskiego.  

Drugi z poglądów zakłada, aby majątek wspólny małżonków podlegający podziałowi obejmował jedynie czystą wartość tego majątku, a zatem bez ciążących na nich ograniczonych prawach rzeczowych. Argumentem przemawiającym za drugim poglądem jest pozycja prawna wierzyciela, która nie ulega zmianie ze względu na podział tego majątku. Oznacza to, że małżonek, który po rozwodzie nie otrzyma nieruchomości, na zakup której małżonkowie wspólnie zaciągnęli kredyt hipoteczny, nadal będzie zobowiązany do jego spłaty, choć jego odpowiedzialność będzie miała już tylko charakter zobowiązaniowy.

Na tym tle rodzi się problem rozliczeń pomiędzy byłymi małżonkami, gdy po podziale nieruchomości wspólnej nastąpi spłata wierzytelności hipotecznej zabezpieczonej na tej nieruchomości.

W związku z powyższym Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwróciła się do tego Sądu z zagadnieniami prawnymi:

1. Czy dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu  i wartości majątku wspólnego (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art 684 k.p.c.), sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?

2. Czy art. 618 § 3 k.p.c. stoi na przeszkodzie dochodzeniu między byłymi współmałżonkami roszczeń o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie, spłaconego przez jednego z małżonków po zniesieniu wspólności?

Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 27 lutego 2019 r., III CZP 30/18, przesądził, iż artykuł 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego. Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

Po sporządzeniu przez Sąd Najwyższy uzasadnienia przedmiotowej uchwały przedstawimy Państwu szerzej w kolejnym wpisie stanowisko Sądu w zakresie pierwszego zagadnienia prawnego skierowanego do Sądu.

Wpis ten stworzony został z myślą o wierzycielach podmiotów, w stosunku do których toczy się postępowanie restrukturyzacyjne. Często, z uwagi na brak zaspokojenia wierzytelności, wszczynają oni postępowania sądowe i egzekucyjne po otwarciu postępowań restrukturyzacyjnych swoich dłużników, co może wiązać się dla nich z dotkliwymi konsekwencjami. Przedmiotowy wpis poświęcony został możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi będącemu w restrukturyzacji i jego konsekwencji dla wierzyciela.

Zasadą jest, iż po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Po dniu otwarcia przyspieszonego postępowania układowego oraz postępowania układowego wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia wynikającego z wierzytelności objętej z mocy prawa układem jest niedopuszczalne (art. 259 ust. 3 oraz art. 278 ust. 3 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne). Z reguły wierzytelności powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego będą objęte układem, a zatem nie można ich egzekwować w drodze postępowania egzekucyjnego. 

Jednakże wierzyciel posiadający wierzytelność zabezpieczoną na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską może w toku przyspieszonego postępowania układowego oraz postępowania układowego prowadzić egzekucję, ale wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia.

Z kolei w przypadku postępowania sanacyjnego skierowanie egzekucji do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na tym majątku jest niedopuszczalne zarówno w stosunku do wierzytelności objętej z mocy prawa układem (m.in. powstałej przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego), jak i nieobjętej z mocy prawa układem (m.in. powstałej po otwarciu postępowania sanacyjnego). Co do zasady w postępowaniu sanacyjnym nie można wszczynać żadnych postępowań egzekucyjnych. Prawo restrukturyzacyjne przewiduje jeden wyjątek. Mianowicie po otwarciu postępowania sanacyjnego jest dopuszczalna egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.

Wszczęcie przez wierzyciela postępowania egzekucyjnego, w sytuacji jego niedopuszczalności z uwagi na otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, może mieć dla wierzyciela negatywne konsekwencje finansowe, gdyż wierzyciel pokrywa wówczas koszty niecelowo wszczętej egzekucji. Ponadto zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2019 r., w razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania we wniosku o wszczęcie egzekucji osoby niebędącej dłużnikiem komornik wydaje postanowienie o pobraniu od wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia. Za takie niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu przywołanego przepisu może być uznane skierowanie egzekucji w stosunku do dłużnika będącego w restrukturyzacji.

Pomimo zatem czasem długotrwałego procesu restrukturyzacji, wierzyciele powinni uzbroić się w cierpliwość, a przed podjęciem działań sądowych lub egzekucyjnych upewnić się, że działania te są dopuszczalne w restrukturyzacji oraz jakie mogą rodzić skutki.

Osoby wykonujące zawód medyczny są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska (tj. małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostającą we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta). Zwolnienia z tajemnicy nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska.

Dnia 9 lutego 2019 r. wejdzie w życie nowelizacja ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w zakresie obowiązku zachowania przez osoby wykonujące zawód medyczny w tajemnicy  informacji związanych z pacjentem po jego śmierci.

Przedmiotowa nowelizacja wprowadza tryb rozstrzygania sporów między bliskimi zmarłego pacjenta w zakresie ujawniania jego dokumentacji medycznej. W przypadku sporu między osobami bliskimi o ujawnienie tajemnicy lub o zakres jej ujawnienia, zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrażać będzie sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby bliskiej lub osoby wykonującej zawód medyczny. Osoba wykonująca zawód medyczny będzie mogła wystąpić z wnioskiem do sądu także w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o ujawnienie tajemnicy lub sprzeciwiająca się jej ujawnieniu jest osobą bliską zmarłego pacjenta.

Ponadto nowelizacja przewiduje możliwość wyrażenia przez samego pacjenta sprzeciwu za życia. Sprzeciw ten nie będzie miał jednak charakteru bezwzględnego.  W przypadku gdy pacjent za życia sprzeciwił się ujawnieniu tajemnicy, sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby bliskiej, będzie mógł wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy i określić zakres jej  ujawnienia, jeżeli będzie to niezbędne:

1)  w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta;

2) dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.