Justyna Klimek

Powrót postępowania w sprawach gospodarczych


W dniu 7 listopada 2019 r. do polskiego porządku prawnego powraca odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych, które istniało już pomiędzy 1989 a 2012 rokiem. Postępowanie to powraca jednak w zmienionej formie, której głównym celem jest przyspieszenie rozpoznawania spraw uznawanych przez ustawę za gospodarcze. Ustawodawca wychodzi z założenia, że skoro stronami postępowania są przede wszystkim podmioty profesjonalne, można na nie nałożyć surowsze wymagania i rygory procesowe.

Bardzo istotną informacją dla osób, które nie są przedsiębiorcami oraz dla przedsiębiorców będących osobami fizycznymi jest to, że będą one mogły złożyć wniosek o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Jeżeli wniosek zostanie złożony w terminie 7 dni od doręczenia stronie stosownego pouczenia lub gdy pouczenie nie było wymagane (strona reprezentowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika) – wniosek zostanie złożony w pozwie albo pierwszym piśmie procesowym pozwanego, taki wniosek będzie dla sądu wiążący i spowoduje, że sprawa zostanie rozpoznana w postępowaniu „zwykłym”.

Definicja spraw gospodarczych

Z dniem wejścia w życie nowelizacji utraci moc ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Przepisy ustanawiające sądy gospodarcze i zakres ich właściwości oraz określenie, które spośród spraw cywilnych są sprawami gospodarczymi zostaną przeniesione do ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz bezpośrednio do kodeksu postępowania cywilnego. Nowym rozwiązaniem będzie rozpoznawanie przez sądy gospodarcze spraw z zakresu umów o roboty budowlane oraz umów leasingu, niezależnie od tego, czy strony tych umów będą przedsiębiorcami. W celu prawidłowego określenia właściwości sądu odsyłam do art. 4582 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c., który szczegółowo określa, jakie sprawy należy, a jakich spraw nie należy uznawać za sprawy gospodarcze.

Ogólne odstępstwa od postępowania „zwykłego”

Do istotnych zmian przewidzianych w nowelizacji, które mają mieć zastosowanie w postępowaniu gospodarczym, należy zaliczyć niedopuszczalność powództwa wzajemnego oraz przekształceń podmiotowych, a także niedopuszczalność występowania z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych (za wyjątkiem rozszerzenia powództwa o świadczenia za kolejne okresy w sprawach o świadczenia powtarzające się oraz zmiany powództwa w związku ze zmianą okoliczności w sprawach o wydanie rzeczy, w których przykładowo przedmiot świadczenia uległ zniszczeniu po wytoczeniu powództwa, w związku z czym powód może się domagać jego równowartości).

Koszty

Większego przemyślenia będzie wymagało zaniechanie próby dobrowolnego rozwiązania sporu, jak również uchylanie się od udziału w takiej próbie zainicjowanej przez drugą stronę lub uczestniczenie w takiej próbie w złej wierze. Powyższe okoliczności będą uprawniały sąd do obciążenia strony, której okoliczności te dotyczą, kosztami procesu w całości lub w części, niezależnie od wyniku sprawy.

Ograniczenia dowodowe

Ustawa nowelizująca wprowadza szereg ograniczeń dowodowych. Pierwszym z nich jest ograniczenie czasowe dotyczące możliwości powoływania twierdzeń i dowodów. Powód będzie obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Twierdzenia i dowody powołane później będą podlegać pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Strona nie będzie już mogła powoływać się na okoliczność, że przeprowadzenie spóźnionego dowodu nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy. Przewidziany rygoryzm łagodzi nieznacznie możliwość określenia innego terminu do zgłoszenia przez strony twierdzeń i dowodów przez przewodniczącego.

Kolejnym istotnym ograniczeniem jest ograniczenie dowodu z zeznań świadków. Po 7 listopada 2019 r. w sprawach gospodarczych sąd będzie mógł dopuścić dowód z zeznań świadka jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Podstawową rolę będą zatem odgrywały dowody z dokumentów rozumianych szeroko, jako nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z ich treścią. Wprowadzona zostanie restrykcyjna zasada, zgodnie z którą czynność strony (w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony) może być wykazana tylko dokumentem, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych. Na tym tle już pojawiają się wątpliwości, czy w przypadku zawarcia umowy w formie ustnej, w sytuacji w której ustawa nie wymaga zawarcia jej w formie pisemnej, możliwe będzie wykazanie tego faktu przy pomocy zeznań świadków i stron. Można bowiem uznać, że strona nie zawarła umowy w formie pisemnej z przyczyn od siebie zależnych, ponieważ miała taką możliwość, ale z niej nie skorzystała. W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że przedmiotowe ograniczenie odnosi się w szczególności do takich czynności, jak odbiór prac, stwierdzenie wady i zawiadomienie o tym kontrahenta, które to czynności przedsiębiorcy powinni dokumentować.

Umowa dowodowa

Ciekawą zmianą jest wprowadzenie do procedury cywilnej instytucji umowy dowodowej. Jej przedmiotem będzie mogło być wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Taka umowa będzie musiała zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. Łatwo wyobrazić sobie sytuację, w której strona umowy mająca silniejszą pozycję negocjacyjną, bądź po prostu zawierająca umowę z mniej uważnym przedsiębiorcą, wprowadzi do umowy zapis o wyłączeniu dowodu z opinii biegłego w przypadku ewentualnego sporu, co może skutecznie utrudnić dochodzenie drugiej stronie przysługujących jej roszczeń, np. z tytułu wad dostarczonego produktu bądź nienależytego wykonania usługi. Po wejściu w życie nowelizacji wskazane będzie zatem przywiązywanie jeszcze większej wagi przez przedsiębiorców do weryfikacji zawieranych umów.

Termin rozpoznania sprawy

W postępowaniu gospodarczym wprowadzona zostanie ogólna zasada, zgodnie z którą sąd będzie zobowiązany podejmować czynności tak, by rozstrzygnięcie w sprawie zapadło nie później niż 6 miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Termin ten będzie oczywiście terminem instrukcyjnym.

Komunikacja drogą mailową

Nowością jest umożliwienie sądowi komunikacji ze stronami postępowania drogą mailową, ale tylko w pewnym zakresie. Stronom niereprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika sąd  będzie przesyłał pouczenia zarówno na piśmie, jak i na wskazany przez strony adres mailowy. W uzasadnieniu projektu nowelizacji można przeczytać, że taki sposób komunikacji umożliwi w przyszłości dołączenie do samego tylko pouczenia odnośników do pomocy online – tekstu ustawy, instruktażu tekstowego bądź multimedialnego.

Wyrok sądu I instancji jako tytuł zabezpieczenia

Jedną z ważniejszych zmian będzie powrót do zasady, zgodnie z którą wyrok sądu pierwszej instancji zasądzający świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych stanowi tytuł zabezpieczenia. Oznaczać to będzie, że odpis nieprawomocnego wyroku będzie wystarczającą podstawą do zajęcia przez komornika rachunku bankowego dłużnika czy też do wpisania hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej własność dłużnika.

 

Czas pokaże czy i na ile nowe przepisy przyczynią się do skrócenia czasu rozpoznawania spraw gospodarczych i czy nie odbędzie się to kosztem zasady sprawiedliwości. Jedno jest pewne, przedsiębiorcy, chcąc chronić swoje interesy, będą musieli z jeszcze większą uwagą i starannością podchodzić do spraw związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.